МОТИВАЦИОННЫЙ АНАЛИЗ НАЗВАНИЙ ДУХОВ-«ХОЗЯЕВ» ЛОКУСОВ
на материале русских говоров Пермского края
Апстракт
Статья посвящена исследованию функционирующих в русских говорах Пермского края номинаций духов-«хозяев» локусов – банника, домового и лешего. Цель работы – определение мотивационной базы для этих единиц, что предполагает, во-первых, выявление семантических сфер-доноров, единицы которых служат основой для возникновения указанных номинаций, во-вторых – выстраивание мотивационных моделей для образования таких названий. Все это даст возможность обнаружить признаки персонажей, которые вербализуются в их обозначениях. Для решения указанных задач используется метод этнолингвистической интерпретации семантических полей, предложенный Е.Л. Березович. Проведенный анализ позволил установить, что основной мотивационной базой для названий духов-«хозяев» локусов в пермских говорах являются единицы семантической сферы «Человек»; далее по значимости следуют мотивационные сферы «Пространство» и «Демоны», от единиц которых также образуется большое число номинаций данных персонажей; наименее важными для образования рассматриваемых единиц являются сфер «Животное» и «Предмет», а также «Атмосферные явления». В основе пермских номинаций духов-«хозяев» лежат следующие мотивационные признаки: локус духа; демоническая природа персонажей; оборотничество духов; необходимость уважать и задабривать духов пространства.
Downloads
Референци
Белова, О.В. (2009). Свой – чужой. В Толстой, Н.И. (Ред.) Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Т. 4. Москва: Международные отношения. 581-582.
Березович, Е.Л. (2007) Язык и традиционная культура: Этнолингвистические исследования. Москва: Индрик.
Березович, Е.Л., Виноградова, Л.Н. (2012). Черт. В Толстой, Н.И. (Ред.) Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Т. 5. Москва: Международные отношения. 519-527.
Боброва, М.В. (2015). Семантические группы лексики с корнем -бес- в русских говорах и антропонимии Пермского края. В Ганцовская, Н.С. (Ред.) Русские народные говоры: прошлое и настоящее. Вторые Громовские чтения. Кострома: Изд-во Костромского государственного университета. 43-51.
Будовская, Е.Э. (1995). Банник. В Толстой, Н.И. (Ред.) Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Т. 1. Москва: Международные отношения. 137-138.
Власова, М.Н. (1995). Новая АБЕВЕГА русских суеверий. Санкт-Петербург: Северо-Запад.
Качинская, И.Б. (2018) Термины родства и языковая картина мира (по материалам архангельских говоров). Москва: Индрик.
Королёва, С.Ю. (2014). Обряд «проводов души» с ритуальным заместителем умершего (материалы русско-коми-пермяцкого пограничья). Антропологический форум. № 23. 52-76.
Королёва, С.Ю., Беломестнова, А.С. (2018). Образ петуха в рассказах о кладах (на материале несказочной прозы русского и финно-пермских народов). Традиционная культура. Т. 19. № 5. 192-205.
КПРС – Кривощёкова-Гантман, А.С. (Сост.). (1985) Коми-пермяцко-русский словарь. Москва: Русский язык.
Криничная, Н.А. (2004) Русская мифология: мир образов фольклора. Москва: Академический проект; Гаудеамус.
Левкиевская, Е.Е. (1999). Домовой. В Толстой, Н.И. (Ред.) Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Т. 2. Москва: Международные отношения. 120-124.
Левкиевская, Е.Е. (1999а). Духи локусов. В Толстой, Н.И. (Ред.) Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Т. 2. Москва: Международные отношения. 155-157.
Левкиевская, Е.Е. (2004) Леший. В Толстой, Н.И. (Ред.) Славянские древности: этнолингвистический словарь. Т. 3. Москва: Международные отношения. 104-108.
Паршакова, А.Л. (Сост.) (2000). Сборник коми-язьвинских сказок. Пермь.
Подюков, И.А. (2014). Русские заимствования в коми-пермяцкой заговорной традиции. В Социо- и психолингвистические исследования. № 2. 147-150.
Подюков, И.А. (2016). Особенности освоения русских народных мифонимов и обрядовых терминов коми-пермяцким языком. В Вестник Пермского университета. Российская и зарубежная филология. Вып. 3 (35). 20-31.
Подюков, И.А. (2019). Ономастическое оформление картины потустороннего мира в народной культурно-языковой традиции. В Вопросы ономастики. Т. 16. № 3. 125-139.
Русинова, И.И. (2019). Синтаксические модели устойчивых сочетаний с глаголом знать в русских мифологических текстах Пермского края. В Филология в ХХI веке. № 2 (4). 65-71.
Русинова, И.И. (2020). Способы облегчения смерти колдуна (на материале русских мифологических рассказов Пермского края). В Традиционная культура. Т. 21. Вып. 1. 136-148.
Русинова, И.И., Гранова, М.А. (2016). Отражение сюжетных мотивов в номинациях домового и лешего (на материале мифологических рассказов Пермского края). В Филологические науки. Вопросы теории и практики. № 12 (66). Ч. 2. 160-162.
Русинова, И.И., Шкураток, Ю.А. (2018). Мотивы передачи / получения вербальной магии и их отражение в лексических единицах (на материале мифологических рассказов Пермского края). В Вестник Пермского университета. Российская и зарубежная филология. Т. 10. Вып. 4. 59-69.
СРНГ 41 – Сороколетов, Ф.П. (Ред.). (2007). Словарь русских народных говоров. Вып. 41. Санкт-Петербург: Наука.
Фасмер 3 – Фасмер, М. (1987). Этимологический словарь русского языка. Т. 3. Москва: Прогресс.
Черных, А.В. (2016). «Цвет папоротника» и представления о его чудесных свойствах в русских традициях Прикамья. В Ипполитова, А.Б. (Сост.). Демонология и народные верования. Москва: Изд-во Государственного республиканского центра русского фольклора. 267-278.
Черных, А.В., Русинова, И.И., Шкураток, Ю.А. (2016). «Вещица» в мифологических рассказах русских Среднего Прикамья. В Традиционная культура. № 2.62-79.
ЭС 1 – Шапошников, А.К. (Сост.). (2010) Этимологический словарь современного русского языка. Т. 1. Москва: Флинта; Наука.
Belova, O. V. (2009). Svoi – chuzhoi [“Familiar” – “alien”]. In Tolstoy, N.I. (Ed.) Slavianskie drevnosti: Etnolingvisticheskii slovar' [Slavic antiquities: Ethnolinguistic dictionary]. Vol. 4. Moscow: Mezhdunarodnye otnosheniia. 581-582. (In Russian.)
Berezovich, E.L. (2007) Yazyk i traditsionnaya kul'tura: Etnolingvisticheskie issledovaniya [Language and Traditional Culture: Ethnolinguistic Studies]. Moscow: Indrik. (In Russian.)
Berezovich, E.L., Vinogradova, L.N. (2012). Chert [Devil]. In Tolstoy, N.I. (Ed.) Slavyanskie drevnosti: etnolingvisticheskiy slovar' [Slavic antiquities: ethnolinguistic dictionary]. Vol. 5. Moscow: Mezhdunarodnye otnosheniya. 519-527. (In Russian.)
Bobrova, M.V. (2015). Semanticheskie gruppy leksiki s kornem -bes- v russkikh govorakh i antroponimii Permskogo kraya [Semantic groups of vocabulary with the root -bes- in the Russian dialects and anthroponimy of Perm Krai]. In Gantsovskaya, N.S. (Ed.) Russkie narodnye govory: proshloe i nastoyashchee. Vtorye Gromovskie chteniya [Russian folk dialects: past and present. Second Gromov readings]. Kostroma: Izdatel'stvo Kostromskogo gosudarstvennogo universiteta. 43-51. (In Russian.)
Budovskaya, E.E. (1995). Bannik [Boggart of the bathhouse]. In Tolstoy, N.I. (Ed.) Slavyanskie drevnosti: etnolingvisticheskiy slovar' [Slavic antiquities: ethnolinguistic dictionary]. Vol. 1. Moscow: Mezhdunarodnye otnosheniya. 137-138. (In Russian.)
Chernykh, A.V. (2016). «Tsvet paporotnika» i predstavleniya o ego chudesnykh svoystvakh v russkikh traditsiyakh Prikam'ya [“Fern Color” and ideas about its wonderful properties in the Russian traditions of the Kama region]. In Ippolitova, A.B. (Compl.) Demonologiya i narodnye verovaniya [Demonology and folk beliefs]. Moscow: Izdatel'stvo Gosudarstvennogo respublikanskogo tsentra russkogo fol'klora. 267-278. (In Russian.)
Chernykh, A.V., Rusinova, I.I., Shkuratok, Yu.A. (2016). «Veshchitsa» v mifologicheskikh rasskazakh russkikh Srednego Prikam'ya [“Veshchitsa” in the mythological stories of the Russians of the Middle Prikamye]. In Traditsionnaya kul'tura [Traditional culture]. No. 2. 62-79. (In Russian.)
Fasmer, M. (1987). Etimologicheskiy slovar' russkogo yazyka [Etymological dictionary of the Russian language]. Vol. 3. Moscow: Progress. (In Russian.)
Kachinskaya, I.B. (2018) Terminy rodstva i yazykovaya kartina mira (po materialam arkhangel'skikh govorov) [Kinship terms and linguistic picture of the world (on materials of the Arkhangelsk dialects)]. Moscow: Indrik. (In Russian.)
Korolyova, S.Yu. (2014). Obryad «provodov dushi» s ritual'nym zamestitelem umershego (materialy russko-komi-permyatskogo pogranich'ya) [The ‘Farewell to the Soul' Ceremony with Ritual Substitution of the Deceased Person (Folk Phenomena of the Russian-Komi-Permyaks' Transgressive Zone)]. In Antropologicheskiy forum [Forum for Anthropology]. No. 23. 52-76. (In Russian.)
Korolova, S.Yu., Belomestnova, A.S. (2018). Obraz petukha v rasskazakh o kladakh (na materiale neskazochnoy prozy russkogo i finno-permskikh narodov) [Image of Rooster in Folk Legends about Hoards (Based on Russian, Komi and Komi-Permyak Texts)]. In Traditsionnaya kul'tura [Traditional culture]. T. 19. No. 5. 192-205. (In Russian.)
Krinichnaya, N.A. (2004) Russkaya mifologiya: mir obrazov fol'klora [Russian mythology: the world of folklore images]. Moscow: Akademicheskiy proekt; Gaudeamus. (In Russian.)
Krivoshchekova-Gantman, A.S. (Compl.). (1985) Komi-permyatsko-russkiy slovar' [Komi-Permian-Russian dictionary]. Moscow: Russkiy yazyk. (In Russian.)
Levkievskaya, E.E. (1999). Domovoy [Boggart]. In Tolstoy, N.I. (Ed.) Slavyanskie drevnosti: etnolingvisticheskiy slovar' [Slavic antiquities: ethnolinguistic dictionary]. Vol. 2. Moscow: Mezhdunarodnye otnosheniya. 120-124. (In Russian.)
Levkievskaya, E.E. (1999a). Dukhi lokusov [Spirits of the loci] In Tolstoy, N.I. (Ed.) Slavyanskie drevnosti: etnolingvisticheskiy slovar' [Slavic antiquities: ethnolinguistic dictionary]. Vol. 2. Moscow: Mezhdunarodnye otnosheniya. 155-157. (In Russian.)
Levkievskaya, E.E. (2004) Leshiy [Wood Goblin]. In Tolstoy, N.I. (Ed.) Slavyanskie drevnosti: etnolingvisticheskiy slovar' [Slavic antiquities: ethnolinguistic dictionary]. Vol. 3. Moscow: Mezhdunarodnye otnosheniya. 104-108. (In Russian.)
Parshakova, A.L. (Compl.) (2000). Sbornik komi-yaz'vinskikh skazok [Collection of Komi-Yazvinsky Tales]. Perm. (In Russian.)
Podyukov, I.A. (2014). Russkie zaimstvovaniya v komi-permyatskoy zagovornoy traditsii [Russian borrowings in Komi-permyak magic tradition]. In Sotsio- i psikholingvisticheskie issledovaniya [Socio- and psycholinguistic studies]. No. 2. 147-150. (In Russian.)
Podyukov, I.A. (2016). Osobennosti osvoeniya russkikh narodnykh mifonimov i obryadovykh terminov komi-permyatskim yazykom [Peculiarities of mastering Russian folk mythological names and ritual terms in the Komi-permyak language]. In Vestnik Permskogo universiteta. Rossiyskaya i zarubezhnaya filologiya [Perm University Herald. Russian and Foreign Philology]. No. 3 (35). 20-31. (In Russian.)
Podyukov, I.A. (2019). Onomasticheskoe oformlenie kartiny potustoronnego mira v narodnoy kul'turno-yazykovoy traditsii [Onomastic Representation of the Otherworld in Russian Popular Language and Culture]. Voprosy onomastiki [Problems of Onomastics]. T. 16. No. 3. 125-139. (In Russian.)
Rusinova, I.I. (2019). Sintaksicheskie modeli ustoychivykh sochetaniy s glagolom znat' v russkikh mifologicheskikh tekstakh Permskogo kraya [Syntactic models of stable combinations with verb to know in Russian mythological texts of Perm region]. In Filologiya v ХХI veke [Philology in ХХI century]. No. 2 (4). 65-71. (In Russian.)
Rusinova, I.I. (2020). Sposoby oblegcheniya smerti kolduna (na materiale russkikh mifologicheskikh rasskazov Permskogo kraya) [Ways of Mitigating the Death of a Sorcerer (Based on Russian Mythological Stories from the Perm Region)]. In Traditsionnaya kul'tura [Traditional culture]. T. 21.No. 1. 136-148. (In Russian.)
Rusinova, I.I., Granova, M.A. (2016). Otrazhenie syuzhetnykh motivov v nominatsiyakh domovogo i leshego (na materiale mifologicheskikh rasskazov Permskogo kraya) [Reflection of plot motives in the nominations of brownie and silvan (by the material of mythological stories of Perm region)]. In Filologicheskie nauki. Voprosy teorii i praktiki [Philological Sciences. Issues of Theory and Practice]. No. 12 (66). Part 2. 160-162. (In Russian.)
Rusinova, I.I., Shkuratok, Yu.A. (2018). Motivy peredachi / polucheniya verbal'noy magii i ikh otrazhenie v leksicheskikh edinitsakh (na materiale mifologicheskikh rasskazov Permskogo kraya) [Motifs of transference / receival of verbal magic and their reflection in lexical units (a Case Study of Mythological Narratives of Perm Krai)]. In Vestnik Permskogo universiteta. Rossiyskaya i zarubezhnaya filologiya. [Perm University Herald. Russian and Foreign Philology]. T. 10. No. 4. 59-69. (In Russian.)
Shaposhnikov, A.K. (Compl.). (2010) Etimologicheskiy slovar' sovremennogo russkogo yazyka [Etymological Dictionary of the Modern Russian Language]. Vol. 1. Moscow: Flinta; Nauka. (In Russian.)
Sorokoletov, F.P. (Еd.). (2007). Slovar' russkikh narodnykh govorov [Dictionary of Russian folk dialects]. Vol. 41. Saint-Petersburg: Nauka. (In Russian.)
Vlasova, M.N. (1995). Novaya ABEVEGA russkikh sueveriy [New ABEVEGA of Russian superstitions]. Saint-Petersburg: Severo-Zapad. (In Russian.)
Авторски права (c) 2020 Мariia Granova
Ова дело е лиценцирано под меѓународната лиценца Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0.
Авторите во списанието претставуваат оригинални дела врз основа на резултатите од сопственото истражување. Лицата кои дале значителен придонес во трудот се наведуваат како коавтори. Заедно со статијата, авторите (и коавторите, доколку ги има) треба да достават пополнет образец за пријава на трудот (Paper Submission Form), со кој се потврдува согласноста на авторот за објавување на трудот.
Списанието прифаќа научни трудови кои претходно не биле објавени. Не се прифаќаат трудови кои во голема мера ги повторуваат претходно објавените трудови на авторите. Повторувањето подразбира и компилација – текст составен од фрагменти од објавена монографија или голем број на претходно објавени статии. Плагијатот не е дозволен, како и прекумерното цитирање на туѓи трудови (една третина или повеќе од целиот труд). Сите цитати, цитирани извадоци и материјали мора да имаат цитирани автори и извори. Ако уделот на туѓиот труд е преголем, се препорачува да се скратат цитатите и да се зголеми обемот на оригиналниот текст.
Авторот треба да ги има сите потребни дозволи за користење на позајмените материјали и материјалите на други автори што ги користи во својот труд (илустрации и слично). Авторот гарантира дека статијата не содржи информации што не подлежат на објавување во отворен печат, вклучувајќи ги и оние што содржат или претставуваат доверливи информации.
Во списокот на литературата се вклучени само делата цитирани во трудот, како и линковите за страниците и изворите од кои е цитирано доколку станува збор за извори од интернет. На авторот му се препорачува да ги наведе во текстот изворите на финансиска поддршка на спроведените истражувања и стипендиите, доколку ги имало. Исто така, може да се изрази благодарност и до колегите кои придонеле или помогнале околу работата на текстот, а кои не се коавтори.
Со доставувањето на ракописот и образецот на апликација до редакцијата, авторот официјално се согласува со објавувањето на неговиот труд во „Филолошки студии“. Авторите се носители на авторски права и ги задржуваат сите права за објавување и користење на статијата. Авторите имаат право да ја повлечат статијата во кое било време до моментот на објавување на сајтот, со тоа што претходно за тоа, по писмен пат, треба да ја известат редакцијата на списанието.
Статиите се објавуваат бесплатно. Содржината е достапна под лиценцијата Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivative Works 3.0 Unported License.
Издавачка Етика
Редакција
Сите трудови доставени до Редакцијата ги читаат прво нејзините членови и соработници за да се утврди дали се однесуваат тие на релевантната проблематика и дали одговараат на форматот на списанието. Редакцијата на „Филолошки студии“ гарантира дека разгледувањето на доставените трудови и нивните рецензии не зависат од: комерцијални интереси, пол, националност, верски убедувања, политички ставови и други фактори. Единствениот критериум при изборот е академското ниво на трудот.
Во зависност од рецензијата, статијата може веднаш да се прати за објавување, да биде отфрлена или испратена до авторот за измена и за доработка. Во случај на несогласување со забелешките на рецензентот, авторот има право да ги оправда своите ставови. Доколку од рецензентите се добиени контрадикторни мислења, текстот се упатува на трет рецензент или конечната одлука се заснова на гласање на членовите на Редакцијата, по одделното разгледување.
Рецензенти
Статиите испратени до Редакцијата минуваат процес на двојно анонимно рецензирање. Имињата на рецензентите не треба да му бидат познати на авторот на статијата и обратно. Рокот за рецензирање е три-четири седмици. Рецензентите можат да бидат членови на Редакцијата и автори на списанието што објавувале претходно во него. Онаму каде што е неопходно, за рецензенти се назначуваат специјалисти од други: организации, градови и земји.
Рецензентите треба да бидат специјалисти за предметно-тематската област на која се однесува статијата. Редакцијата треба да спречи каков било судир на интереси во врска со дадениот научен труд и со неговиот автор.
Рецензентот е должен да им обрне внимание на членовите на Редакцијата за секоја суштинска сличност или поистоветување меѓу ракописот што се рецензира и која било друга публикација што му е позната. Рецензентот, исто така, е должен да го држи во тајност трудот што му е доверен, да не го пренесува на трети лица ракописот што му е доверен нему за рецензија и пред објавувањето на публикацијата да не ги објавува информациите содржани во него.
Рецензентите треба да дадат објективна, непристрасна и аргументирана процена на трудот. Забелешките треба да бидат формулирани коректно, така што оценувањето на трудот се однесува само на текстот на статијата и на неговата содржина. Рецензијата треба да биде напишана добронамерно, а наведените забелешки имаат за цел да им помогнат на авторите да ги коригираат утврдените недостатоци и да ја подобрат статијата пред да биде објавена таа на веб-страницата на издавачот и пред да биде достапна за пошироката публика.
